เผยแพร่ครั้งแรก 1 ธ.ค. 2543
หลังจากกองทุนเพื่อการลงทุนทางสังคมสนับสนุนเงินทุนในการปรับปรุงอาคารและจัดแสดงนิทรรศการภายในพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นที่บ้านยี่สารก็สำเร็จเป็นรูปเป็นร่างชัดเจนมาตั้งแต่ปลายเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา การเตรียมเนื้อหาในการจัดแสดงเป็นหน้าที่ของมูลนิธิประไพ วิริยะพันธุ์ ใช้เวลาในการศึกษาข้อมูลนานกว่าสามปี
ทั้งนี้เนื้อหาในการจัดแสดงได้มาจากความร่วมมือระหว่างชาวบ้านและนักวิชาการจากภายนอก รวบรวม สังเคราะห์ และสร้างประวัติศาสตร์ท้องถิ่นยี่สาร ที่แสดงถึงสภาพแวดล้อมของชุมชนยี่สารในอดีต ปัจจุบัน และการกำหนดอนาคตของตนเองในทิศทางต่าง ๆ
สิ่งเหล่านี้คือการประกาศให้คนทั่วไปได้รับรู้ความมีตัวตนของคนยี่สารในสังคมภายนอกซึ่งเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งในการรวมตัวอย่างมีประสิทธิภาพของชุมชน นำไปสู่กระบวนการสร้างชุมชนเข้มแข็งได้อีกทางหนึ่ง อย่างไรก็ตามนี่คือก้าวแรกในการดำเนินการพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นต้องมีก้าวต่อไป นั่นคือเป็นภาระหน้าที่ของชุมชนยี่สารที่จะต้องรวมกลุ่มจัดการดูแลและสร้างกิจกรรมต่าง ๆ ให้มีความต่อเนื่อง เช่น การจัดให้เป็นศูนย์กลางการศึกษาของชุมชน การจัดการท่องเที่ยวภายในท้องถิ่น การรวมกลุ่มสร้างงานเพื่อผลิตสินค้าอันเป็นผลต่อเนื่องจากการท่องเที่ยว เป็นต้น
ทั้งนี้ต้องใช้ความพยายามและการร่วมมือร่วมใจกันอย่างมาก บทเรียนต่าง ๆ ที่ผ่านมาคือสิ่งมีค่าของผู้นำชุมชนยี่สาร ซึ่งกำลังรอการพิสูจน์ว่า การดำเนินงานพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นด้วยกำลังของชุมชนอย่างแท้จริงในอนาคตอันใกล้นี้จะประสบผลสำเร็จหรือไม่ ซึ่งชุมชนยี่สารคาดว่าจะสามารถเปิดให้ชมได้ตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน เป็นต้นไป
พิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สารเกิดขึ้นจากความต้องการร่วมกันของคนในชุมชน จึงรวบรวมสิ่งของต่าง ๆ ที่ถูกทิ้งขว้างและบางส่วนได้รับการบริจาคจากชาวบ้านมาเก็บรวบรวมไว้ใต้ถุนศาลาการเปรียญที่ได้รับการซ่อมแซมต่อเติมแล้ว พิพิธภัณฑ์ในปัจจุบันเพิ่มเติมจากชั้นล่างโดยใช้ชั้นบนของอาคารปรับปรุงให้โถงด้านหน้าเป็นที่สำหรับประชุม มีมุมหนังสือ ของเล่น กิจกรรมสำหรับเด็ก และในช่วงเข้าพรรษายังใช้เป็นที่อยู่วัดของคนเฒ่าคนแก่ตามเดิม ส่วนห้องโถงด้านในจัดแสดงเนื้อหาต่าง ๆ
ดังนั้น พิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สารจึงมีการจัดการออกแบบตามพื้นที่จำกัดและยังคงหน้าที่การใช้งานหลายประเภทไว้ด้วยกัน การจัดแสดงภายในจึงเรียบง่าย ใช้วัสดุอุปกรณ์ที่ชาวบ้านทำขึ้นเองเป็นหลัก เน้นการนำเสนอเนื้อหา โบราณวัตถุ ภาพ สิ่งของ แบบจำลองประกอบบ้างบางส่วน
โครงสร้างและบางส่วนของเนื้อหาจากการจัดแสดงนิทรรศการภายในพิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สาร ตำบลยี่สาร อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม
๑.สภาพภูมิศาสตร์ เขายี่สารอยู่ห่างชายฝั่งอ่าวไทยราว ๕ กิโลเมตร พื้นที่โดยรอบเต็มไปด้วยป่าชายเลนที่กลายเป็นสวนป่าโกงกางและนากุ้ง มีลำคลองสายต่าง ๆ ทั้งคลองขุดและคลองธรรมชาติเชื่อมเส้นทางสู่ชุมชนภายนอก สู่พื้นที่ป่าชายเลนซึ่งเป็นที่ทำกิน และสู่ลำน้ำที่ใช้จับสัตว์น้ำ คลองสายต่าง ๆ คือหัวใจหลักในการคมนาคมยุคแรกเริ่ม จนถนนมีบทบาทแทนในปัจจุบัน
๒.ยี่สารในอดีต แบ่งออกเป็นกำเนิด ยี่สาร … พ่อปู่ศรีราชาคือวีรบุรุษท้องถิ่น เพราะมีเรื่องเล่าทำนองนี้หลายแห่งในละแวกเพชรบุรี สะท้อนให้เห็นกลุ่มคนจีนที่เข้ามาตั้งหลักแหล่งบริเวณชุมชนชายฝั่งทะเล สัมพันธ์กับการเดินทางด้วยเรือสำเภา นับเป็นตำนานที่มีอิทธิพลต่อชาวยี่สารทั้งในเรื่องตัวตน ความเป็นมา และระบบความเชื่อ ยี่สารในฐานะชุมชนการค้า..ในภูมิสถานกรุงศรีอยุธยา สินค้าของชาวยี่สารที่นำไปขายท้ายวัดพนัญเชิง คือ กะปิ น้ำปลา ปูเค็ม ปลากะพง ปลากุเรา ปลาทู ปลากระเบนย่าง ซึ่งเป็นสินค้าแปรรูปและของแห้งเพราะยี่สารไม่ใช้ประมงชายฝั่ง แต่รับซื้อสินค้าจากทะเลมาผลิตอีกต่อหนึ่ง รวมทั้งผลิตปูนหอยหรือปูนขาวที่ทำจากเปลือกหอยแครง เป็นสินค้าอีกอย่างหนึ่งด้วย
๓.การขุดค้นทางโบราณคดี จากสภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้ออำนวยให้การอยู่อาศัยเป็นไปอย่างสะดวกสบาย ไม่สามารถผลิตอาหารสำคัญ เช่น ข้าว ได้ด้วยตนเอง ไม่มีน้ำจืดใช้ แต่มีการปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมได้ดี ใช้ภาชนะขนาดใหญ่จำนวนมากในการเก็บรักษาน้ำจืด ใช้การแลกเปลี่ยนวัตถุดิบเพื่อนำมาแปรรูปแล้วขายออกไปอีกต่อหนึ่ง จนสามารถตั้งหลักแหล่งอย่างถาวรต่อเนื่องมาไม่ต่ำกว่า ๗๐๐-๘๐๐ ปี
๔.ความเชื่อและพิธีกรรมพ่อปู่ศรีราชา ความเชื่อเกี่ยวกับ "พ่อปู่ศรีราชา" หรือที่ชาวบ้านยี่สารเรียกว่า "คุณปู่ " เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำชุมชน มีผลต่อการยึดเหนี่ยวจิตใจของผู้คนได้มาก พอ ๆ กับความเชื่อมั่นทางพุทธศาสนา
๕.วัดเขายี่สารและศิลปกรรมในพุทธศาสนา..ศิลปะสถาปัตยกรรมทางพุทธศาสนาที่ปรากฏในวัดเขายี่สาร แสดงถึงความร่ำรวยและการอุทิศทุนทรัพย์ของชาวยี่สารที่มีความศรัทธาและผูกพันต่อพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้ง ในช่วงอยุธยาตอนปลายจนถึงต้นรัตนโกสินทร์ ภาพจิตรกรรมเรื่องพุทธประวัติ..ภาพจิตรกรรมบนแผ่นไม้เรื่องพุทธประวัติ เขียนขึ้นราวปลายสมัยรัชกาลที่ ๕ ต่อเนื่องกับรัชกาลที่ ๖ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เพราะในภาพลงศักราชไว้ว่า "สก ๑๒๔" หรือ พ.ศ.๒๔๕๔ เขียนลงบนแผ่นไม้ประดับบนคอสองของศาลาพระปาลิไลยก์หลังเก่า ที่อยู่ใกล้กับศาลาท่าน้ำหน้าวัดในภาพเขียนเรื่องพุทธประวัติ ตั้งแต่ประสูติจนถึงปรินิพพานที่สอดแทรกสภาพสังคม การแต่งกาย และวิถีชีวิตร่วมสมัย
๖.โพล่ ความสำคัญของตุ่มขนาดใหญ่ซึ่งชาวบ้านนิยมเรียกกันว่า "โพล่" ในเขตบ้านยี่สารและตามบริเวณที่อยู่ในละแวกแม่น้ำลำคลองใกล้กับทะเล เป็นสิ่งที่มีความหมายอย่างมากต่อการควบคุมน้ำจืดเพื่อการตั้งถิ่นฐานและยู่อาศัยในพื้นที่ชายฝั่งที่เป็นน้ำกร่อยและไม่มีน้ำจืดใช้ในการอุปโภคบริโภค สะท้อนให้เห็นว่าการตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ดังกล่าว สังคมต้องมีความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีสูงในระดับหนึ่ง
๗.ภูมิปัญญาบ้านยี่สาร แบ่งออกเป็นภาชนะในชีวิตคนยี่สาร..จุดเด่นของชุมชนยี่สารคือมีภาชนะหลากหลายทั้งประเภทและขนาด จากแหล่งผลิตหลายแห่ง นับว่าเป็นชุมชนที่มีการใช้ภาชนะประเภทเครื่องปั้นดินเผามากที่สุดแห่งหนึ่ง เครื่องมือเครื่องใช้พื้นบ้าน..แบ่งออกเป็นเครื่องใช้ในครัวเรือน เครื่องมือช่าง เครื่องดักจับสัตว์น้ำ เครื่องผลิตยาสมุนไพร เป็นต้น ..การล่มน้ำ..น้ำที่ใช้ส่วนหนึ่งต้องจ้างเรือไปล่มน้ำมาจากแม่น้ำเพชรบุรี บริเวณแพรกวัดปากคลองบางครก ซึ่งเชื่อว่าเป็นน้ำที่ใช้ได้และไม่กร่อย "ล่มน้ำ" หมายถึงเอียงเรือให้น้ำเข้าจนเต็มซึ่งเป็นวิธีบรรทุกน้ำในอดีต
อ่านเพิ่มเติมได้ที่:
Comments