"นึกนอกรั้ว" ข้อคิดเห็นเชิงประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมผ่านการเดินทางห่างสยามประเทศ รวมบทความทางโบราณคดี ประวัติศาสตร์ พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น และข้อสังเกตปรากฏการณ์ทางสังคมโดยเจ้าหน้าที่มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ -วลัยลักษณ์ทรงศิริ- ที่ได้จากการเดินทางในประเทศเพื่อนบ้านในระยะทางที่ไม่ห่างไกลบ้านเมืองของเรานัก ที่เขียนเป็นบันทึกและบทความขนาดสั้น ลงพิมพ์ในจดหมายข่าวมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธ์ุ ช่วงเวลากว่า ๒๐ ปี ถูกรวบรวมในหนังสือเล่มนี้ อธิบายถึงปรากฏการณ์ทางสังคมที่หลากหลาย และแนวคิดในมิติทางประวัติศาสตร์และข้อมูลและข้อคิดเห็นที่แตกต่างไปจากแนวคิดทางโบราณคดีหลายประเด็น ประสบการณ์ที่ได้พบเห็นมาในบทความหลากหลายนี้ น่าจะเป็นฐานข้อมูลและสร้างแนวคิดให้แก่ผู้สนใจในการศึกษาทางสังคม ประวัติศาสตร์และโบราณคดีที่กำลังนำไปใช้เปรียบเทียบเพื่อสร้างองค์ความรู้แก่ท้องถิ่นของตนเองได้